Otizm için en etkili tedavi yöntemi nedir?
Otizm için en etkili tedavi yöntemi özel eğitimdir. Özel eğitimin otizmli çocuklara özgü olması gerekmektedir. Bunun için işlevsel olarak etkililiği kanıtlanmış programlar vardır. Bunlardan bazıları, uygulamalı davranış analizi (ABA), floortime terapisi,duyu butunleme terapisi,Teacch programı, eteçom,sözel davranış analizi (VBA), Pecs (resim değiş-tokuş yöntemi) vs. Ebeveynlerin dikkat etmesi gereken birincil şey gittikleri özel eğitim kurumunda bu programlardan bir ya da birkaçının sistematik olarak çocuğa uygulanıp uygulanmadığını öğrenmeleridir. Otistik özellikleri olan çocuğu sağlıklı değerlendirmek ve özelliklerini çok iyi tanımak gerekmektedir. Özel eğitimde, farklı tanı grupları için kullanılan bir program bu özel tanı grubunda uygulanmamalıdır. Otizmin tedavi/eğitiminde alternatif olan teknikler de vardır. Bunlar ,işitsel bütünlük terapisi, tomatis yöntemi, tavistock yöntemi, diyet terapisi vb. Bu yöntemler, özel bir eğitim programının yanında çocuk özelinde denenebilir tekniklerdir. Bazı vakalarda ilaç desteği de çocuğa yararlı olabilmektedir. İlaç desteğine çocukla ilgilenen psikiyatr, özel eğitim uzmanları ve aile birlikte karar vermelidir.
Otizmli bir çocuğum varsa başka bir çocuğa sahip olmamın riski nedir?
Otizmli bir çocuğa sahip ebeveynlerin diğer çocukları %2 ila 8 oranında diğer ailelere göre risk altındadır. Bu risk, kendini zaman zaman öğrenme bozukluğu, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, bazen de yaygın gelişimsel bozukluklar spektrumundan bir tanıyla gösterebilmektedir.
Otizme eşlik eden başka tanı ya da engeller var mı?
Otizm tanısına eşlik eden başka bozukluklar da vardır. Bunlar her çocukta görülmese de; mental retardasyon (zihinsel engel), epilepsi, fragile-x sendromu ve tüber skleroz tanılarıdır. Bazı çocuklarda anksiyete bozukluğu ve depresyon da otizm tanısına eşlik edebilir. Buna ek olarak otizmli çocukların çoğunda dikkat eksikliği, duyusal problemler, uyku bozuklukları, mide ve bağırsak bozuklukları da görülmektedir.
Otizmli çocuğum konuşursa her şey yoluna girer mi?
Otizm geri dönüşümü olmayan bir bozukluk olmasıyla birlikte tabii ki konuşmanın başlamasıyla iletişim güçlüklerinin birçok alanda çözüme kavuşması olasıdır. Ancak, içerik ve biçim açısından birtakım bozulmalar görülmektedir. Anında ve gecikmeli ekolali, dilin sentaksında bozulmalar, zamirleri kullanamama, ses tonunun uygunsuz olması gibi problemler de otizmin dile yansıyan semptomlarıdır.
Çocuğuma otizm teşhisi kondu, ne yapmam gerek?
İyi bir özel eğitim kurumu araştırmak ilk etapta yapılması gereken şeydir. Kurum araştırırken, deneyimine, idari ve eğitimci kadrosuna, otizme yönelik kullandığı programlara bakmak gerekmektedir. Çocuğunuzla ilgilenecek eğitimcinin üniversite mezunu bir meslek elemanı olup olmadığına bakmak, kurumun çocuğunuz ve özel eğitimi hakkında süreç boyunca sistematik olarak bilgi verdiği, eğitimi yakından takip etmenizi sağlayacak sisteme sahip olduğundan emin olmak dikkat etmeniz gereken önemli detaylardır.
Otizmli Kardeşi Olan Çocukların Sık Sordukları Sorular
Bazen otizmli bir kız ya da erkek kardeşe sahip olan çocuklar kendi yaşamlarının çok zorlaştığını hissedebilir.
Otizmli kardeşinizden büyükseniz, (büyük herhangi bir kardeş gibi) düzgün davranmanızın ve iyi bir örnek oluşturmanızın beklendiğini hissedebilirsiniz. Ancak kardeşiniz otizmli olduğu için özellikle daha da sorumluluk sahibi ve yetişkin gibi olmanız gerektiğini hissedebilirsiniz.
Kız ya da erkek kardeşiniz için çok zor olacağından, bazen yapmak istediğinizi yapamadığınızı ya da gitmek istediğiniz yere gidemediğinizi düşünebilirsiniz.
Bazen onunla oynamayı ya da ona ulaşmayı ve belki de onunla bir şeyler paylaşmayı hiçbir zaman yapamayacağınızı düşünerek “kardeşler olarak birlikte yapabileceğiniz birçok şeyi paylaşma duygusunu kaçırdığınızı” düşünebilirsiniz.
Başka çocuklar onunla dalga geçtiğinde, onu savunmanız gerektiğini hissedebilirsiniz.
Kardeşinizden küçükseniz, sık sık sanki büyük olan aslında sizmişsiniz gibi gelebilir. Daha küçük olmanıza rağmen, okulda, oyunlarda ya da spor yaparken ondan daha iyi olabilirsiniz ve bu biraz tuhaf gelebilir.
Otizmli kardeşiniz hakkında cevabını tam olarak bulamadığınız pek çok soru olabilir. İngiltere’ de yapılmış bir çalışmada kardeşlerin en çok sordukları sorularla, Işık Özel eğitimde kardeşlerle yaptığımız bir çalışmada da karşılaşmıştık.
Otizmli birey neden kendi kendine olmayı çok ister?
Otizmli çocukların bazen baş etmekte zorlandıkları bazı problemleri vardır. Bu yüzden gevşemek için kendilerine ait bir yere gereksinimleri olabilir. Başka insanları ilgilendirmeyen ilgi alanları da olabilir ve bunları uzun süre yapmaktan mutlu olabilirler. Bu diğer insanlarla asla birlikte olmak istemedikleri anlamına gelmez; sadece ailenin geri kalanına göre, kendileri için daha fazla yere ve zamana gereksinim duyabildikleri anlamına gelir.
Benimle neden oynamıyor ya da bizim oyunlarımıza neden katılmıyor?
Kardeşler bu soruya değişik yanıtlar verebilir. Aşağıdaki örneklere bakın ve yukarıdaki soruları siz nasıl yanıtlardınız düşünün:
“Başka etkinlikleri fark etmesini engelleyen takıntıları var.”
“Oyunu nasıl başlatacağını bilmediği için, oyunu hep benim başlatmam gerekiyor “
“Çocuklardan oluşan gruplara katılmayı ve yaptığımız şeye uymayı zor buluyor.”
“Paylaşmayı anlamıyor.”
“Kuralları anlamakta zorlanıyor.”
“Oyunu kazanmayı umursamadığı için oyun oynamanın amacını da görmüyor”
“Oyun oynamak için fikirler üretecek hayal gücü yok.”
Kardeşin de bu nedenlerden biri hatta çoğu nedeniyle seninle oynamıyor. Seninle oynamak istediği zaman bu isteğini uygun şekilde “örneğin; topu alıp yanına gelmek veya —– oynayalım mı?
şeklinde” ifade etmeyi bilmiyor olabilir. Ailenden, bunu nasıl yapacağını bir uzmandan öğrenmesini isteyebilirsin.
Neden anne-babam O’ na bana kızdığı gibi kızmaz, azarlamaz,
Otizmli çocuğu olan ailelerde kardeşler için bazen değişik kurallar olması gerekebilir.
Anne-babalar, diğer çocuklarının yapmasına izin vermedikleri şeyleri, otistik çocuklarının yapmalarına izin verebilirler. Otizmli çocuğun söylediği ve yaptığı ‘yanlış’ şeylerin, genellikle problemlerinden kaynaklandığını bilirler. Ayrıca otizme sahip olmanın stresli bir şey olduğunu da bilirler.
Anne-babalar çocuklarına değişik yollarla kızabilirler (örneğin, konuşabilir- azarlayabilir). Çocuklar yaramazlık yaparsa onlara darılabilir ya da bağırabilirler, ancak bu yöntemin otistik çocuklarında işe yaramadığını görebilirler. Bunun yerine anne-babalar, otistik çocuklarının zor davranışlarını değiştirmek için görmezden gelme, dikkatini başka bir şeye çekme ya da onu gerçekten başka bir yere götürme gibi farklı bir çok başka yöntem deneyebilirler. Bunlar muhtemelen size bazen haksızlık gibi gelebilir; ancak bu durumda kardeşinizin otistik özelliklere sahip farklı biri olduğunu ve bu durumun da haksız bir durum olduğunu ve farklı olmanın onun elinde olmadığını düşünebilirsiniz.
Hepimizin farklı becerileri ve ihtiyaçları olduğu için, hepimiz tam anlamıyla aynı şekilde davranış göremeyiz. Siz otizmli kız ya da erkek kardeşinizden daha fazla sorumluluk sahibisiniz ve daha anlayışlısınız ve anne-babalarınız da bunu bilmektedir.
Neden ben üzgünken o güler?
Otizmli çocuklar olayları diğer insanların bakış açılarından görmekte zorlandıkları için diğer insanların duygularını anlamakta güçlük çekerler. Bu yüzden birisi üzüldüğü zaman bunu kafa karıştırıcı bulabilirler, tam olarak ne olduğunu ve nasıl davranacaklarını bilemezler. Bu, onların insanları daha da fazla incitmek istedikleri anlamına gelmez. Ama böyleymiş gibi görünebilir ve bazen incinmemek zor olabilir. Siz deneyin ve bunun otizmli çocukların empatik olamama ile ilgili problemlerinden kaynaklandığını kendinize hatırlatın. Eğer dener ve otizmli bir çocuğun bakış açısını görürseniz, empatiyi kendiniz kullanmış olacaksınız ve empatiye sahip olmamanın çok zor bir sorun olduğunun farkına varacaksınız.
Neden bazen beni önemsemez?
Bu soru için kardeşlerin değişik yanıtları bulunmaktadır. İşte bazı örnekler. Siz ne derdiniz?
“İnsanların bakış açılarından göremediği için, onları önemsememenin kaba bir şey olduğunu fark etmiyor”
“Takıntıları başka şeyler hakkında düşünmesini engeller”
“Bazen iletişim kurmayı zor bulur ve bu yüzden konuşmaları kesmek için içine kapanabilir”
“Bazen ona bir şey söylediğimde, onunla konuştuğumu fark etmez – kiminle konuştuğumu gösteren yüz ve beden ifadelerimi fark etmez”
“Diğer şeyler dikkatini çok kolay çeker ve beni dinlemek yerine bunları düşünür”
“Bazen tam olarak söylediklerimizi anlamayabilir, böylece biz yokmuşuz gibi davranabilir”
Bu nedenler dışında otizmle ilgili başka nedenlerle de sizi önemsemiyor gibi davranabilir, ya da sizin öyle hissetmenize neden olabilir. Bu konuda kaygılarınız varsa, anne ya da babanızla veya size yardımcı olabileceğini düşündüğünüz başka bir yetişkinle konuşun.
Problem davranışlara nasıl müdahale edilir?
Otizmli çocukların bizi rahatsız eden, kendisine veya çevresindeki kişilere zarar veren, eğitim ortamını bozan, öğrenmesini engelleyen birçok davranışı olabilir. Problem davranış olarak nitelendirilebilecek bu davranışlardan otizmli çocuklarda en sık rastlananlar, TEACCH programının 0-12 yaş grubu eğitim programında beş ana grupta toplanmıştır.
